Wetenswaardigheden over slakken

Zijn slakken zeldzaam? Nee, bepaald niet! Alles bij elkaar komen slakken op deze aardbol qua aantal op de tweede plaats na de insecten. Je vindt ze dus overal, in allerlei verschillende milieus en omstandigheden. Maar, er zijn wel min of meer zeldzame, beschermde soorten, zoals de bekende Wijngaardslak. In Nederland valt deze soort onder de flora- en faunawet en binnen Europa valt de Wijngaardslak onder de Europese Habitatrichtlijn. Gevolg: de slak mag niet worden verzameld. Dat betekent dat ook de (lege) huisjes niet mogen worden geraapt.

Zijn slakken nuttig of schadelijk? Dat is een kwestie van visie. Net zoiets als het verschil tussen kruid en onkruid. Eerst en vooral  moeten we ons realiseren dat dieren als reeën, ganzen, slakken, noem maar op, kennelijk voorkeur hebben voor wat wij mensen graag aanplanten en verbouwen. Ganzen en reeën komen als gemagnetiseerd af op weilanden met Engels raaigras, bedoeld voor koeien die meer melk geven. Slakken komen zo snel als ze kunnen af op bedjes met malse sla, die wij voor ze klaar zetten. Net als wij genieten ze daarvan, denkbaar meer dan van al dat plantaardige materiaal dat ze ook verteren. Dat laatste is zeker erg nuttig. In uw tuin kunt u ze zonder gewetenswroeging op andere ‘gedachten’ brengen door voor hen wat minder gewilde kruiden om het groentebed heen te kweken. Tomaat, venkel, bieslook, munt en tijm zijn daarvoor heel geschikt. (Daar kunt u ook meteen uw sla mee aanmaken.).
Bedenk verder ook: slakken spelen een enorm belangrijke rol in de voedselketen doordat zij plantaardig materiaal omzetten in dierlijk eitwit. Voor een groot aantal vogels, zoals bijvoorbeeld lijsters, en zoogdieren, zoals bijvoorbeeld egels, vormen slakken een belangrijk onderdeel van hun voeding. Laat daarom slakkenkorrels en vergelijkbare verdelgingsmiddelen staan! Die komen immers weer in het lichaam van die vogels, egels en andere dieren terecht en brengen daar ook dood en verderf.

Wat eten slakken en hoe doen ze dat? De meeste slakken eten vooral planten en andersoortige vegetatie. Dat kunnen zowel levende planten zijn als verterende plantenresten. Maar ze knabbelen ook graag aan vruchten en jonge,  sappige plantenbast. Slakken eten ook wieren. Een slak heeft geen tanden, maar z.g. radula in de mondopening waarmee voedsel afgeschraapt wordt (foto). Die radula zijn te vergelijken met een soort rasp of misschien ook nog met een ruwe tong (een beetje zoals een poes dat heeft). Maar  slakken kunnen zelfs kalksteen afraspen. Die kalk kunnen ze dan weer gebruiken in hun huisjes. Het hoeft hier verder geen betoog dat de slakken uit mijn eigen woonomgeving, de Kop van Overijssel, met al zijn zure veengrond, vanwege gebrek aan kalk, maar dunne huisjes hebben.

De slakken die de huisjes hebben gemaakt die ik verzamel kunnen in twee hoofdgroepen worden onderverdeeld, t.w. longslakken en kieuwslakken. Slakken die op het land leven, zoals de Tuinslak en de Segrijnslak, hebben longen. Maar er zijn ook longslakken die in het water leven, zoals Posthoren- en Poelslakken. Die moeten af en toe naar de oppervlakte om adem te halen. Longslakken hebben namelijk, net als zoogdieren, hemoglobine in hun ‘bloed’ en kunnen met behulp daarvan een zuurstofvoorraad aanleggen. Slakken die permanent onder water leven kunnen dat niet. Zij halen adem met net zulke organen als vissen en heten daarom ook kieuwslakken. Voorbeelden zijn de Spitse Moerasslak en de Wulk.

De afbeelding hierbij van Stijn Ghesquiere, die ik op het internet gevonden heb, laat prachtig zien hoe een slakkenhuis groeit.  Ik vertelde hiervoor al dat een jong huisjesslakje al een ‘minihuisje’ meekrijgt wanneer het dier uit het ei kruipt. En dat ene huisje groeit een leven lang mee, stapje voor stapje. Huisje weg, slakje dood. Het huisje groeit relatief snel (wat gaat er al echt snel bij een slak?) wanneer de slak veel voedsel kan vinden. Maar tijdens de winter en tijdens droge perioden staat die groei vrijwel stil. En zo zie je buiten op de huisjes ook verschillende groeilijnen, enigszins vergelijkbaar met de groeiringen van een boom. Voor de groei van het huisje is vooral kalk nodig dat de slak dus via zijn voeding moet opnemen. Aan de buitenkant van het huisje zit een soort kleurige ‘vernislaag’. De binnenkant wordt afgedekt met een laagje parelmoer. Kleine beschadigingen aan het huisje kunnen slakken zelf nog repareren. Bij verreweg de meeste slakkensoorten is de draairichting van de schelpen rechtsom, van bovenaf gezien met de klok mee. Een kleine minderheid van soorten en geslachten is daarentegen altijd linksgewonden. Om het moeilijk te maken kunnen enkele soorten zowel rechts- als linksgewonden huisjes hebben. Tenslotte kunnen normaal rechtsgewonden slakken ‘bij vergissing' ook linksgewonden nageslacht produceren, en omgekeerd. Voor mijn sieraden is dat vooral van belang bij het maken van een paar oorbellen: in principe vind je nooit twee slakkenhuisjes van dezelfde maat die ook nog elkaars spiegelbeeld zijn. Maar zijn twee mensenoren identiek?

Hoe planten slakken zich voort? Eerst en vooral moet u bij de meeste slakken niet proberen om onderscheid te maken tussen vrouwtjes en mannetjes. Dat is er namelijk niet! Slakken zijn hermafrodiet. Dat wil zeggen dat iedere slak in staat is om zowel zaad als eitjes te produceren. Wanneer twee slakken paren nemen ze wederzijds zaad van elkaar op. Daarna leggen ze allebei eitjes. Geen discriminatie dus op basis van sekse! Maar ....,  dat is ook weer niet altijd zo. Spitse Moerasslakken bijvoorbeeld, zijn wel van gescheiden geslacht.

Hoe oud worden slakken? Het begin van iedere slak is dus een eitje buiten het lichaam van de ouders. Bij huisjesslakken zit er dan ook een piepklein huisje in dat eitje. De schaal van dat ei is nog zacht en enigszins doorschijnend. Pas vanaf een leeftijd van twee jaar worden slakken beschouwd als volwassen. Maar zelf eieren leggen begint pas met drie jaar. Een doorsnee slakkenleven duurt een jaar of vijf. Maar in uitzonderingsgevallen kunnen slakken ook wel vijftien jaar worden of nog ouder. Dat laatste dan vooral in (veilige) gevangenschap

Slakken passen zich snel aan! In de uitzending van Vroege Vogels van 16 april werd aangetoond hoe snel slakken zich aanpassen aan hun milieu aan de hand van het voorbeeld van Tuinslakken in de Flevopolder, die in de jaren zestig is drooggevallen. In de stroken bos evalueerden ze in luttele jaren naar meer roze en donkerder vormen. In het open veld bleven ze veel lichter en geler. Zie: 'Vroege vogels' over slakken (na de reclame plus ongeveer 1 minuut). Zo zijn de Roze of Gele Tuinslak dus twee verschijningsvormen van dezelfde biologische soort.